Kalendarium historyczne – rocznica ataku dokonanego przez nazistowskie bojówki UPA na polskie wsie Długie i Nowosielce nieopodal Sanoka.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się jednej ze zbrodni UPA na podkarpaciu.
Jesienią 1943 roku została podjęta próba zreformowania struktur UPA. Utworzono trzy grupy regionalne: UPA-Północ, UPA-Zachód i UPA Południe, a w lipcu 1944 roku całą armię podporządkowano Ukraińskiej Głównej Radzie Wyzwoleńczej (UHWR), która powołana z inicjatywy Stepana Bandery pełniła rolę ukraińskiego nacjonalistycznego rządu.
Nie ustalono, kiedy została podjęta decyzja rozpoczęcia akcji likwidacji ludności polskiej. Uważa się, że to na przełomie 1943 i 1944 roku OUN-B (odłam powstałej w 1929 roku Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów) podjęła decyzję o rozszerzaniu masowego ludobójstwa ludności polskiej z Wołynia na Małopolskę Wschodnią, co miało zapewnić jednolitość etniczną przyszłego ukraińskiego państwa.
Rozkazem dowództwa UPA z 5 maja 1944 roku polecono usuwanie Polaków z ich ziem na rdzenne ziemie polskie, dając im zaledwie kilka dni na wykonanie polecenia. W razie jakiegokolwiek oporu lub opóźnienia wysyłano bojówki, które miały zabijać mężczyzn, kobiety i dzieci, ich domostwa palić lub rozbierać. W rozkazie do dowódców i referentów Samoobronnych Kuszczowych Widdiłów z lutego 1944 roku wyraźnie stwierdzono:
Likwidować ślady polskości: zniszczyć wszystkie ściany kościołów i innych polskich budynków modlitewnych, zniszczyć sady tak, żeby nie pozostały żadne ślady, iż ktoś tam mógł kiedyś mieszkać; do 25 lutego 1944 roku zniszczyć wszystkie polskie domy, w których mieszkali wcześniej Polacy (jeśli w tych domach mieszkają Ukraińcy, domy należy rozebrać)…
Realizując te założenia, ukraińscy naziści dopuścili się licznych zbrodni na ludności polskiej. Mordy, palenie gospodarstw i domów Nowosielec, Pielni i Długiego (w powiecie sanockim), opisał m.in. ks. W. Piętowski w pracy Stosunki polsko-ukraińskie po wybuchu II wojny światowej. Zarys. Tenże, na s. 285. podał:
(…) w Nowosielcach (589 gospodarstw rzymsko-katolickich oraz 907 greko-katolickich) w dniu 30. 12. 1945 r. o godz. 1-ej w nocy napadło kilka sotni UPA. Wyminowali stację kolejową, spalili ok. 200 gospodarstw, zamordowali 16 Polaków.
Z kolei w opracowaniu Sz. Siekierki. H. Komańskiego i K. Bulzackiego Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w woj. lwowskim 1939-1947 na temat zbrodni w Nowosielcach czytamy:
Wieś miała 243 budynki mieszkalne i 1227 mieszkańców. W tym 936 Polaków. W nocy 29/30 grudnia 1945 r. na wieś został dokonany napad kilku sotni UPA. Zniszczono budynki stacji kolejowej z urządzeniami oraz spalono 200 budynków mieszkalnych z częścią budynków gospodarczych. Zostały także zamordowane 22 osoby (…), 8 nieznanych osób zostało rannych i poparzonych.
W innych dokumentach (raporty sytuacyjne powiatowej komendy MO w Sanoku i powiatowej komendy MO w Tarnobrzegu z 1946 r.) ujawniono, że: (…) w nocy 29 na 30 grudnia 1945 roku ok. godz. 1 w nocy grupa banderowców w sile ok. 500 osób napadła na wieś Nowosielce i spaliła 200 domów. Wysadzili także budynek stacji kolejowej w NowosielcachGniewosz i zabili 20 Polaków, a kilku ranili.
Z kolei w Raporcie sytuacyjnym za okres od 23.12. 1945 r. do 3. 01. 1946 roku ujawniono informację, że: w nocy 29 na 30. 12. 1945 r. silna grupa banderowców napadła na wieś Nowosielce i zabiła 16 ludzi, 2 ranili, 150 domów spalili, stację kolejową wyminowali, zrabowali odzież i bydło. Następnie wycofali się do gromady Pielnia i Długie. W Pielni spalili 10 domów, w Długiem 4 budynki.
W aktach IPN znajduje się protokół przesłuchania podejrzanego Mychajła Dundy ps. „Jaliczka” z 2 czerwca 1946 roku, w którym wyjaśnił, że:
(…) sotnie „Chrina” i „Didyka” dokonały spalenia Nowosielec. Inny podejrzany, Iwan Fedoro, przyznał, że jedna sotnia „Didyka” połączyła się z sotnią Chrina i dokonała napadu na Nowosielce (wyżej wymieniony nie brał udziału w tej akcji, sam tak stwierdził).
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
