Kalendarium historyczne: rocznica śmierci Stanisława Leszczyńskiego, pechowego polityka, który dwukronie obejmował funkcję władcy Rzeczpospolitej.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności tego człowieka.
Stanisław Leszczyński urodził się 23 października 1677 roku we Lwowie, był jedynym synem wojewody poznańskiego Rafała Leszczyńskiego i Anny z Jabłonkowskich. Wychowywał się w Lesznie, w rodzinie znanej z tolerancyjnych przekonań, w atmosferze sprzyjającej innowiercom, którzy już od dawna właśnie tam znaleźli swoją ostoję.
Młody Stanisław,cchoć sam był katolikiem, wykształcony został w protestanckim gimnazjum akademickim w Lesznie, znał dobrze łacinę, języki włoski, niemiecki i francuski, odbył też podróż po Austrii, Włoszech, Francji, Holandii i Niemczech. W 1698 roku poślubił Katarzynę Opalińską, co dało mu silne oparcie materialne w majątku – posagu żony. Stopniowo awansował: w 1697 roku został podczaszym koronnym, a w 1699 – wojewodą poznańskim.
Początkowo, wzorem ojca, był zwolennikiem Augusta II Wettyna. Jednak w 1703 roku stanął na czele wielkopolskiej opozycji antysaskiej; stał się jednym z najaktywniejszych przeciwników Augusta II i zwolennikiem osadzenia na tronie jednego z synów Jana III Sobieskiego. Rok później, jako przedstawiciel konfederacji wielkopolskiej, zaczął pertraktować z królem szwedzkim Karolem XII – dążąc do przekazania korony Jakubowi Sobieskiemu. Niespodziewanie monarcha szwedzki wystąpił z propozycją osadzenia na tronie polskim samego Leszczyńskiego.
12 lipca 1704 roku we wsi Wola pod Warszawą, w gronie niewielkiej liczby senatorów i szlachty, pod osłoną oddziałów szwedzkich, Stanisław Leszczyński został obwołany królem Polski, a 4 października następnego roku – koronowany w warszawskiej kolegiacie św. Jana. Nowy monarcha był całkowicie zależny od Karola XII i jego armii, co rychło doprowadziło do wybuchu wojny domowej pomiędzy zwolennikami obu królów.
Początkowo sytuacja sprzyjałą Leszczyńskiemu. Szwedzi najechali Saksonię i August II, po zawarciu pokoju w Altranstädt (1706) zrzekł się korony polskiej. Niestety, Leszczyńskiemu, uwikłanemu w konflikt między Karolem XII, Augustem II, a wkrótce też carem Piotrem I, nie udało się objąć zasięgiem swej władzy całego kraju. To wtedy pojawiło się przysłowie: „Jeden od Sasa, drugi od Lasa”. Kiedy 8 lipca 1709 roku Szwedzi ponieśli klęskę w bitwie pod Połtawą, dni Leszczyńskiego w Polsce były policzone. Jego ugrupowanie padło pod ciosami Sasów, Rosjan i krajowych zwolenników Augusta II.
Król schronił się w Szczecinie, a potem wyjechał do Szwecji. W 1712 roku zrzekł się korony polskiej, co jednak nie spotkało się z uznaniem Karola XII; w rezultacie dwa lata później osiadł w księstwie Dwóch Mostów w Nadrenii. Po śmierci króla szwedzkiego (1718) przeniósł się do Alzacji. Wtedy to, w 1725 roku jego córka Maria wyszła za mąż za króla Francji Ludwika XV, a Stanisław, już jako teść panującego monarchy, osiadł w zamku Chambord.
W 1733 roku zmarł August II Mocny i Stanisław Leszczyński postanowił znów sięgnąć po koronę polską. W przebraniu kupca ruszył do kraju i ukrył się we francuskiej ambasadzie w Warszawie. W odróżnieniu od sytuacji sprzed lat, gdy przez ogół szlachty był odbierany jako marionetka nielubianego króla szwedzkiego, tym razem spotkał się z powszechnym aplauzem i 12 września 1733 roku podczas elekcji ponownie został obwołany królem.
Tym razem przeciwnicy zewnętrzni zareagowali natychmiast. Doszło do interwencji zbrojnej ze strony Rosji oraz nielegalnej elekcji Augusta III. Leszczyński, pozbawiony oparcia w armii regularnej i hetmanach, którzy przyjęli postawę wyczekującą, schronił się w Gdańsku.
Miasto zostało otoczone przez Rosjan. Broniło się cztery miesiące, od luitego do czerwca 1734 roku, by w końcu skapitulować. Leszczyński nie dostał się do niewoli, lecz uciekł w chłopskim przebraniu przedostał się do Królewca. Tam początkowo liczył na skuteczność opozycji przeciwko Augustowi III, skupionej w ramach Konfederacji Dzikowskiej. Ostatecznie jednak 27 stycznia 1736 roku ponownie abdykował i osiadł na stałe w otrzymanych od zięcia dożywotnio księstwach Lotaryngii i Baru.
Król wygnaniec początkowo przyjęty był przez nowych poddanych nieufnie i z rezerwą. Ostatecznie jednak zyskał sobie ich sympatię (ta opinia panuje tam do dziś). Zajął się sprawami kulturalnymi i budowlanymi – zwłaszcza w Nancy, a jego dwór w Luneville wkrótce stał się jednym z najważniejszych w Europie ośrodków intelektualnych. Był to również czas wielkiej aktywności pisarskiej Leszczyńskiego.
W 1749 roku eks-król opublikował swój traktat polityczny „Głos wolny wolność ubezpieczający”. Postulował w nim m.in. ograniczenie liberum veto, zarezerwowanie tronu polskiego dla osób polskiej narodowości, reformę spraw skarbowych, wojska, a także objęcie chłopów opieką państwa. Był to program wyraźnie nawiązujący do myśli oświeceniowej, w polskich realiach wręcz rewolucyjny.
Stanisław Leszczyński zmarł 23 lutego 1766 roku. Jego ciało spoczęło w kościele Notre-Dame-de-Bon-Secours (Matki Boskiej Miłosiernej) w Nancy, który zresztą on sam ufundował. W czasie rewolucji francuskiej jego grobowiec został otwarty i zbezczeszczony, ale zebrane szczątki Leszczyńskiego udało się zebrać i przewieźć do Polski.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
