Kalendarium historyczne – rocznica koronacji Jana III Sobieskiego i jego żony Marii Kazimiery na króla i królową Rzeczposoolitej. Ceremonia odbyła się na Wawelu.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności tego ostatniego z wielkich, polskich królów.
Jan był synem bogatego magnata, doświadczonego polityka i dowódcy – Jakuba Sobieskiego oraz jego żony Zofii z domu Daniłowicz. Wychowywał się w atmosferze głębokiego patriotyzmu opartego o kult wielkich przodków, takich jak Stanisław Żółkiewski (pradziadek od strony matki). Otrzymał staranne wykształcenie, kończąc krakowskie Kolegium Nowodworskiego, a następnie Akademię Krakowską. Po ukończeniu studiów wyruszył z bratem Markiem w podróż po Europie w celu szlifowania języków obcych oraz nabrania doświadczenia życiowego.
Interesował się różnymi dziedzinami, chętnie obserwując zwłaszcza nowinki w sztuce wojennej. Był poliglotą znającym język polski, łacinę, niemiecki, francuski, włoski, turecki, hiszpański i starożytną grekę. Bracia wrócili do kraju na wieść o wybuchu powstania Chmielnickiego. Zaciągnęli się na służbę wojskową i u boku Jana Kazimierza wzięli udział w bitwie pod Zborowem, gdzie dowodzili własnymi chorągwiami jazdy. Jeszcze tego samego roku Jan Sobieski przejął z nadania władcy wakujące po śmierci ojca starostwo jaworowskie.
Ugoda zborowska nie zakończyła walk, które rychło wybuchły na nowo. Z uwagi na pochodzenie, wykształcenie oraz zdolności taktyczne, Sobieski bardzo szybko awansował. Pod Beresteczkiem występował już jako pułkownik wojsk koronnych. Podczas bitwy został ciężko ranny i długo dochodził do siebie. Między innymi z tego powodu nie wziął udziału w fatalnej kampanii Marcina Kalinowskiego zakończonej pogromem i rzezią polskich jeńców pod Batohem.
W tym tzw. sarmackim Katyniu zginął Marek Sobieski, któremu Kozacy odcięli głowę siekierą. W latach 1653-1654 Jan walczył z Tatarami oraz brał udział w poselstwie polskim do Stambułu. Wówczas nadeszły dla Rzeczpospolitej jeszcze gorsze czasy. Kraj został najechany przez Moskali i Szwedów, wspieranych chętnie przez miejscowych innowierców. Wrogowie opanowali niemal cały kraj. Sobieski wraz z Aleksandrem Koniecpolskim poddał podległe sobie oddziały królowi szwedzkiemu. Wrócił na stronę polską dopiero w marcu 1656 roku, gdy jasne stało się, że „potop” nie zakończy się sukcesem.
Rekompensując wcześniejszą zdradę, gorliwie walczył z wrogiem pod Warką, Warszawą, w Prusach i przeciwko najazdowi Rakoczego. W 1659 roku jako poseł na sejm walny brał udział w negocjacjach dotyczących wprowadzenia w życie ugody hadziackiej. Od 1660 roku brał udział w kampaniach przeciwko Moskwie i Kozakom. Odznaczył się w bitwach pod Lubarem i Słobodyszczami oraz w szeregu mniejszych potyczek. Został szczerym zwolennikiem stronnictwa dworskiego Jana Kazimierza i Ludwiki Marii Gonzagi.
Podobnie jak oni dążył do wzmocnienia władzy królewskiej na wzór francuski. Poznał wówczas dwórkę królowej – Marię Kazimierę d’Arquien, z którą ożenił się w 1665 roku. W zamian za poparcie polityki dworu został marszałkiem wielkim koronnym oraz hetmanem polnym. Walczył przeciwko rokoszowi Lubomirskiego w bratobójczej bitwie pod Mątwami. Od 1667 roku bronił Kresów przed najazdami tatarskimi oraz nowymi buntami kozackimi. Pokonał hetmana wojsk zaporoskich Doroszenkę w bitwie pod Podhajcami.
Co do zagrożenia tatarskiego obmyślił nową strategię, zgodnie z którą wydzielał niewielkie, mobilne oddziały kawalerii, które zwalczały niespodziewanymi atakami grasujące po pograniczu czambuły wroga. Za swoje zasługi został mianowany w 1668 roku hetmanem wielkim koronnym. Po abdykacji Jana Kazimierza popierał kandydata francuskiego Ludwika Conde, zwanego Wielkim Kondeuszem. Po wyborze na króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego przeszedł do opozycji, tworząc frakcję malkontentów.
Demokratyczne walki stronnictw spowodowały, że kraj był całkowicie nieprzygotowany do obrony w chwili najazdu tureckiego w 1672 roku. Szczupłe i zdemoralizowane siły Sobieskiego były zdolne jedynie do przeciwstawienia się pomniejszym najazdom tatarskim. Haniebny traktat w Buczaczu na chwilę zjednoczył walczące frakcje. Dzięki temu uchwalono podatki na armię, która pod dowództwem Sobieskiego zadała Turkom sromotną klęskę pod Chocimiem. Sława, jaką zdobył dzięki temu zwycięski hetman, spowodowała, że w 1674 roku szlachta obrała go na króla Polski.
W polityce zagranicznej dążył do odzyskania Podola, a następnie ataku na Brandenburgię i przyłączenia do Rzeczpospolitej Prus Książęcych. Jak mało kto rozumiał zagrożenie wiszące nad krajem ze strony Berlina. Niestety przekupieni magnaci rzucali mu kłody pod nogi, przez co kolejne kampanie nie mogły zakończyć się sukcesem wobec zbyt ograniczonych funduszy na wojsko. Król został też zdradzony przez Francję, co skłoniło go do poparcia obozu habsburskiego.
W 1683 roku, wykonując postanowienia traktatów sojuszniczych, z sukcesem poprowadził odsiecz Wiednia, zatrzymując na ponad 300 lat inwazję muzułmańską na Europę. W ostatnim okresie swoich rządów zaangażował się w budowanie Świętej Ligi. Podejmował też próby opanowania Mołdawii i Wołoszczyzny, gdzie chciał osadzić na tronie swojego syna Jakuba. Zamierzał w ten sposób ułatwić mu sukcesję polskiej korony.
W polityce wewnętrznej dążył do wzmocnienia władzy królewskiej, jednak zakończyło się to fiaskiem z powodu silnego oporu szlachty. Udała mu się tylko częściowa reforma wojska poprzez dostosowanie go do wymogów nowoczesnego pola walki (zwiększenie siły ognia piechoty).
Jan III Sobieski był postacią kontrowersyjną, a – w dobie „potopu” – nawet zdrajcą. Odkupił swoje winy, wiernie służąc krajowi w następnych latach. Okazał się ostatnim z wielkich królów Rzeczpospolitej, który posiadał spore zdolności przywódcze oraz ciekawą i korzystną dla kraju wizję geopolityczną. Starał się ratować ojczyznę, jednak opozycja dyzmokratyczna skutecznie torpedowała jego reformatorskie zapędy. Przeszedł do historii głównie jako obrońca cywilizacji łacińskiej i pogromca Turków spod Wiednia.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
