Kalendarium historyczne: rocznica krwawej bitwy pomiędzy zwolennikami biskupa Oleśnickiego oraz husytów pod wodzą Spytka III z Melsztyna.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się okolicznościom, które doprowadziły do tego starcia.
1 czerwca 1434 roku zmarł Władysław Jagiełło. Dzięki energicznej akcji biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, który złamał opór możnych, już 25 lipca tego samego roku koronowano małoletniego Władysława III na króla Polski. W chwili objęcia tronu, nowy władca miał zaledwie 10 lat. W jego imieniu rządziła Rada Opiekuńcza z biskupem Oleśnickim na czele. Politykę wewnętrzną państwa na kilka lat zdominował spór stronnictwa biskupiego ze stronnictwem królowej wdowy Zofii Holszańskiej.
Polityka zagraniczna natomiast, okazała się pod kierownictwem biskupa Oleśnickiego pomyślna. Toczona w latach 1431-1435 wojna z Zakonem Krzyżackim zakończyła się zwycięstwem. Decydująca okazała się bitwa pod Wiłkomierzem stoczona 1 września 1435 roku. Dowodzona przez Jana Kobylańskiego armia polsko-litewska odśpiewała Bogurodzicę i w zaledwie godzinę starła w proch siły krzyżackie, których wspierali renegaci litewscy Świdrygiełły oraz Tatarzy.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt iż Krzyżacy, którzy do tej pory atakowali Polskę za sojusze z innowiercami, sami zaczęli wspomagać się muzułmańskimi Tatarami. Świadczyło to o odkryciu kart przez zakon, któremu już jawnie zależało jedynie na powiększaniu swojego terytorium i gromadzeniu bogactw, a nie ideałach szerzenia wiary katolickiej.
Na mocy podpisanego w Brześciu Kujawskim pokoju, Zakon oddawał Polsce zamek Dybów, zobowiązał się do zapłaty kontrybucji w wysokości 9 500 złotych węgierskich, zaprzestania wspierania Świdrygiełły oraz uznania Zygmunta Kiejstutowicza Wielkim Księciem Litewskim.
W 1437 roku, biskup Oleśnicki prowadził rokowania z cesarzem Albrechtem w celu zapewnienia Władysławowi III sukcesji korony węgierskiej. Dowiedziawszy się o tych rozmowach, opozycja husycka wobec cesarza zaproponowała przejęcie przez Władysława także tronu czeskiego. Biskup Oleśnicki, jako wróg husytów odmówił, co doprowadziło do samowolnego obrania przez nich królem Czech młodszego brata Władysława – Kazimierza Jagiellończyka.
Spytko popadł w ostry konflikt polityczny z frakcją biskupa Oleśnickiego także z innych przyczyn. Jedną z nich było porzucenie katolicyzmu i związanie się z sektą husycką. Pan na Melsztynie stał się nie tylko gorliwym wyznawcą herezji ale też możnym opiekunem czeskich uciekinierów oraz krajowych konwertytów. W oczywisty sposób nie mogło się to podobać biskupowi. Spytko wraz z innymi bogatymi husytami takimi jak Abraham ze Zbąszynia doprowadził do wzniecenia konfliktów religijnych, nieznanych w Polsce od czasów reakcji pogańskiej z XI wieku.
Tego wybitny państwowiec Oleśnicki nie mógł mu wybaczyć.
Druga przyczyna była taka, że po śmierci brata Jana, Spytko przejął zarząd nad jego majątkiem i korzystnie wydał za mąż jedyną córkę zmarłego, Jadwigę. Została ona żoną Zbigniewa Oleśnickiego – bratanka i imiennika biskupa. Spytko liczył, że zbliżenie z możnym rodem i samym biskupem, przyspieszy jego karierę. Tak się jednak nie stało, w związku z czym Spytko stał się zaciekłym wrogiem Oleśnickiego. Uważał, że ten nieustannie czycha na jego majątek i życie.
Po śmierci Władysława Jagiełły zawiązał opozycję przeciwko regencji biskupa Oleśnickiego. Oficjalnie występował z hasłami antyoligarchicznymi, gdzie oligarchię wiązał z biskupem-państwowcem. W rzeczywistości jednak dążył do wzmocnienia osobistej pozycji politycznej i majątkowej, a więc oligarchii ale pod swoim przewodem.
Wraz z upadkiem regencji liczył na nadania ziemskie i urzędy, a także na podniesienie sprawy husyckiej na wyższy poziom. W swej działalności rozbijackiej nakierowanej na wzniecanie konfliktów wewnętrznych ośmielił się nawet zakwestionować prawa do tronu małoletniego królewicza Władysława, zwanego później Warneńczykiem.
To właśnie dlatego związał się z kliką królowej wdowy Zofii Holszańskiej, z którą łączyła go niechęć do Oleśnickiego. Dzięki znajomościom na dworze zyskał sporo możnych zwolenników, a później także tytuł kasztelana bieckiego. Podczas zjazdu w Opatowie w lipcu 1434 roku podburzał szlachtę w nadziei udaremnienia elekcji Władysława na króla polski. Gdy to się nie udało próbował zablokować jego koronację, wywołując skandal przed katedrą w Krakowie.
Biskup Oleśnicki, wiedząc, że spory wewnętrzne mogą ściągnąć na kraj zagrożenia zewnętrzne, postanowił zakończyć spór i dojść ze Spytkiem do porozumienia, jednak ten był już opanowany taką nienawiścią, że pozostał głuchy na propozycje pojednania. Na przełomie 1437 i 1438 roku zaognił spór. Z jednej strony najechał i złupił dobra biskupie w Uszwi, a z drugiej otwarcie stanął po stronie husyckiej.
Polacy skupieni wokół jego stronnictwa zdobyli kilka miast czeskich, jednak wkrótce potem doznali klęski pod Żelenicami i wycofali się do kraju. Wrogość stronnictw wzmogła się na tyle, że zawiązano dwie zwalczające się konfederacje – jedną pod wodzą biskupa Oleśnickiego, a drugą pod wodzą sprzyjającego królowej Spytka z Melsztyna.
Za wspieranie husytów, biskup zagroził Spytkowi klątwą kościelną, za którą poszłyby też kary świeckie. Tenże ukorzył się przed nim oraz Władysławem Warneńczykiem, ale ani na moment nie zrezygnował ze swojej działalności. Podczas zjazdu szlachty w Korczynie w marcu 1439 roku radykalizował szlachtę i zdobył jej poparcie dla planów nowej wyprawy czeskiej.
Ta jawna samowola doprowadziła do ostrej reakcji obozu rządzącego. 25 kwietnia 1439 roku biskup Oleśnicki zawiązał konfederację, której celem było zlikwidowanie wpływów czeskich, herezji husyckiej oraz przywrócenie ładu wewnętrznego. W odpowiedzi obóz prohusycki powołał 3 maja własną konfederację, na której czele stanął Spytko. Niemal natychmiast doszło do samosądów i rozbojów w Korczynie i okolicach, podczas których stronnicy Spytka rabowali i mordowali bezbronnych katolików oraz zwolenników Oleśnickiego.
Był to praadziwy przedsmak XVI-wiecznej reformacji.
Barbarzyństwo heretyków skłoniło królową wdowę do odstąpienia od Spytka i jego ruchu. Zawarła ugodę z regentem Oleśnickim, co miało natychmiastowe przełożenie na spadek popularności rewolucjonistów. W kciągu kilku dni odwróciła się od nich większość dotychczasowych zwolenników. Oleśnicki ruszył na czele armii zmiażdzyć resztki buntowników. Butny Spytko nie zamierzał jednak poddać się bez walki.
Stojąc na czele heretyków, wybudował wzorowany na rozwiązaniach czeskich tabor obronny, jednak na niewiele się to zdało. 6 maja 1439 roku doszło do krwawej bitwy pod Grotnikami, w której jego siły zostały zmasakrowane, a on sam poległ. Ład w kraju został przywrócony.
Klęska Spytka w bitwie z wojskami wiernymi biskupowi pod Grotnikami zakończyła spór stronnictw. Zawarto kompromis, na mocy którego polscy husyci wyrzekli się swoich przekonań, w zamian za co przywrócono im możliwość zajmowania urzędów państwowych.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
