Rocznica śmierci Hetmana Wielkiego Litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1560-1621).
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności jednego z najwybitniejszych dowódców Rzeczpospolitej.
Jan pochodził ze spolonizowanego litewskiego rodu szlacheckiego. Jego rodzicami byli Jan Hieronimowicz oraz Krystyna Zborowska. Dziadek przyszłego hetmana przeszedł z prawosławia na protestantyzm, jednak ojciec pod wpływem kontrreformacji konwertował do katolicyzmu. W młodości Jan Karol kształcił się w kolegium jezuickim, a później w świeżo utworzonej Akademii Wileńskiej, promieniującej wysokim poziomem nauczania na całą wschodnią Europę.
Młody szlachcic okazał się prymusem swojego rocznika. Pozował na uczonego i doskonalił swoją wiedzę z zakresu prawa i filozofii na renomowanej uczelni bawarskiej w Ingolstadt, którą ukończył z wyróżnieniem. Był świetnym mówca i poliglotą, człowiekiem prawdziwie wszechstronnym, gdyż nieobca była mu też geometria i astronomia. Był też głęboko wierzącym katolikiem, osobą skromną i stroniącą od przepychu. Powrócił do kraju w 1589 roku, gdzie zajął się administrowaniem swoimi włościami.
Karierę wojskową zaczął wyjątkowo późno – gdyż dopiero w 1596 roku – a więc w wieku 36 lat. Doskonalił wówczas swoje umiejętności militarne u boku wybitnego wodza Stanisława Żółkiewskiego, pomagając w gromieniu powstania kozackiego Semena Nalewajki. W 1600 roku wziął udział w wyprawie hetmana Jana Zamoyskiego do Mołdawii, gdzie wykazał się już zaawansowanymi umiejętnościami taktycznymi, za co został nagrodzony nominacją na hetmana polnego litewskiego.
Rok później władze Rzeczpospolitej skierowały go na północ, gdzie brał udział w walkach przeciwko atakującym polskie Inflanty Szwedom. Będąc dowódcą polowym, pokazał się jako wybitny praktyk staropolskiej sztuki wojennej, która w jego rękach została dopracowana do perfekcji. U boku hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa „Pioruna” Radziwiłła brał m.in. udział w zwycięskiej bitwie pod Kokenhausen. Czas jego największych sukcesów nadszedł w 1602 roku, kiedy został samodzielnym dowódcą w Inflantach.
Stojąc na czele szczupłych sił, szachował i likwidował znacznie większe oddziały szwedzkie Karola Sudermańskiego. Odbił wiele miast i zamków, zdobył Dorpat i rozbił wroga w otwartej bitwie pod Białym Kamieniem. Od 1604 roku występował już jako hetman wielki litewski w miejsce zmarłego Krzysztofa Radziwiłła.
27 września 1605 roku dokonał największego ze swych czynów – doszczętnie zmiażdżył trzykrotnie liczniejszą armię szwedzką w bitwie pod Kircholmem. Do historii przeszła jego odpowiedź do przestraszonych przewagą wroga żołnierzy – policzym ich, jak ich pobijem. Zwycięstwo to obiegło cały ówczesny świat, a Chodkiewicz zyskał sławę niezwyciężonego dowódcy.
Jako hetman znany był z utrzymywania twardej dyscypliny, ale też dawania osobistego przykładu patriotyzmu, poświęcenia i pobożności. Przed każdym starciem obowiązkowo organizował mszę świętą, gdyż to ze swej wiary czerpał siłę do działania.
Niestety jego zwycięstwa nie zostały wykorzystane politycznie przez sejm walny. Zbyt szczupła i nieregularnie opłacana armia nie mogła doprowadzić do opanowania dzisiejszej Estonii i ostatecznego zwycięstwa w wojnie. Szerzył się w niej defetyzm, malkontenctwo i dezercja. Na nic prośby hetmana oraz samego króla o zwiększenie środków pieniężnych na wojsko. Na domiar złego wybuchł rokosz Zebrzydowskiego.
Chodkiewicz opuścił Inflanty i w bitwie pod Guzowem wsparł regalistów przeciwko zwolennikom demokracji szlacheckiej. Po zwycięstwie wrócił na północ, gdzie znów walczył przeciwko Szwedom, odbierając im Parnawę oraz twierdzę Dyjament. Wojna zakończyła się rozejmem z 1611 roku. Wówczas Jan Karol ruszył na nową kampanię, tym razem w Rosji. Jego zadaniem było przebicie się przez masy zrewoltowanej ludności w celu odblokowania okrążonej na Kremlu polskiej załogi.
Niestety, pomimo kilkukrotnego pobicia przeciwnika, nie udało mu się dotrzeć do Moskwy. Przyczyną jego problemów ponownie były braki finansowe oraz zbyt szczupła liczebnie armia. Wojna zamarła na kilka lat, by rozpalić się na nowo w 1617 roku – z powodu zawiązania przez cara i króla Szwecji antypolskiego sojuszu. Hetman wyruszył wraz z królewiczem Władysławem na wyprawę wojenną zakończoną pomyślnym dla Polski rozejmem w Dywilinie.
Słynął nie tylko z wyczynów militarnych, ale też ze świetnego administrowania swoimi włościami. Dbał o mieszczan i chłopów oraz był hojnym mecenasem kościołów, klasztorów i szkolnictwa. Obwarował wiele swoich miast i zamków, czym wzmocnił ogólną obronność kresów Rzeczpospolitej. Ostatnią misją leciwego i schorowanego już hetmana była skuteczna obrona Chocimia przed armia turecką w 1621 roku, podczas której zmarł. Zaledwie rok wcześniej wziął ślub z drugą żoną, dwudziestoletnią Anną Alojzą Ostrogską.
Jan Karol Chodkiewicz był wybitnym wodzem i mężem stanu. Choć karierę wojskową zaczął stosunkowo późno, stał się – obok Stanisława Żółkiewskiego – legendarnym dowódcą I Rzeczpospolitej. Połączył inteligencję i ogromną wiedzę z głęboką wiarą i umiłowaniem Ojczyzny. Dzięki tym atrybutów osiągnął znaczne sukcesy i stał się wzorem dla kolejnych pokoleń polskich patriotów.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
