Kalendarium historyczne – rocznica zawarcia przez Bohdana Chmielnickiego układu z Carstwem Rosyjskim. Na jego mocy, przywódca kozacki przyjmował moskiewski protektorat.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się relacjom pomiędzy Rzeczpospolitą, Rosją i Kozakami w przeddzień “Potopu”.
Gdy w 1645 roku zmarł car Michał I, władzę przejął jego syn, Aleksy I. Młodzieniec kompletnie nie orientował się w sprawach wewnętrznych, zwłaszcza gospodarczych. Obdarowywał przywilejami podatkowymi swoich pochlebców, natomiast podnosił daniny chłopom i mieszczanom, doprowadzając do kilku powstań, z których największym był tzw. bunt solny, związany z podatkiem od soli. W polityce zagranicznej, nowa ekipa powróciła do idei państwowej zemsty Filareta, jednak postanowiła wyczekać jeszcze lepszego momentu do ataku na Rzeczpospolitą niż ten z 1632 roku.
Okazja taka pojawiła się dosyć szybko, bo już w 1648 roku, wraz z wybuchem Powstania Chmielnickiego. Rebelianci kilkukrotnie pobili wojsko polskie, co rodziło szanse na sukces w ewentualnej inwazji na Litwę. Car szukał pretekstu do zerwania pokoju polanowskiego, lecz dzięki poselstwu krymskiemu do Warszawy, w którym Chan obiecywał wspólną wyprawę na Moskwę, jeśli ta zaatakuje Polskę, wycofał się na pozycje wyczekujące.
Decyzja o ataku zapadła na Kremlu dopiero po anihilacji polskiej armii pod Batohem w 1652 roku, jednak wciąż potrzebowano dobrego pretekstu. Stała się nim ugoda perejasławska z 18 stycznia 1654 roku, na mocy której osłabiony Chmielnicki bezprawnie oddawał pod carską opiekę całą Ukrainę, w zamian za zachowanie przywilejów kozackich. Rzeczpospolita, pomimo zadeklarowanej wówczas pomocy tatarskiej, stanęła wobec nowego zagrożenia niemal bezsilna.
Przyczyną szukania przez Chmielnickiego poparcia zagranicznego była jego klęska pod Beresteczkiem z 1651 roku. Wprawdzie nie została należycie wykorzystana przez Polaków, a dodatkowo pobito ich potem pod Batohem, jednak potęga kozacka została złamana. Nowa kampania polska z 1653 roku była mało spektakularna, jednak na północy, hetman litewski Janusz Radziwiłł prowadził skuteczną ofensywę przeciwko powstańcom.
Masakra jeńców polskich po bitwie pod Batohem ostatecznie zamknęła przed Chmielnickim drogę do porozumienia z Rzeczpospolitą. Wieloletnia wojna doprowadziła do zniszczenia Ukrainy, kurczyły się jej rezerwy materiałowe i ludzkie. Wszystko wskazywało na to, że kozacki hetman w końcu przegra tę swoistą wojnę na wyczerpanie. To właśnie dlatego zdecydował się na akt desperacji i podpisał z carem Aleksym ugodę.
Gdy na wiosnę 1654 roku ruszyła rosyjska inwazja, Rzeczpospolita mogła stawić jej jedynie symboliczny opór, zwłaszcza na Litwie. Miasta padały jedno po drugim, nie mogąc liczyć na jakąkolwiek pomoc. Rosjanie mścili się za dawne klęski we właściwy dla swojego kręgu cywilizacyjnego sposób. Przykładowo, po zdobyciu Mścisławia wymordowali około 15 000 jego mieszkańców, a pozostawionych przy życiu rzemieślników przesiedlili w głąb Rosji. Była to tzw. rzeź Trubeckiego.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
