Kalendarium historyczne: rocznica uchwalenia przez Sejm Ustawodawczy II RP ustawy zasadniczej – Konstytucji, która przeszła do historii jako “marcowa”.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się okolicznościom tego wydarzenia.
Na mocy tymczasowej ordynacji wyborczej z 22 listopada 1918 roku, w styczniu 1919 roku przeprowadzono wybory do polskiego parlamentu. Były one powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Zasadniczą wadą ordynacji był proporcjonalny sposób przeliczania głosów na mandaty oraz ugruntowanie systemu partyjnego. Spowodowało to znaczne rozdrobnienie parlamentu, w którym znalazło się kilkanaście różnych partii i stronnictw.
Polskie życie polityczne zostało zdominowane przez typowe w takiej sytuacji, zajadłe spory frakcyjne oraz przepychanki o stanowiska w administracji państwowej. Premierzy zmieniali się nawet co kilka tygodni. Pierwszym szefem rządu został posiadający ogromny prestiż społeczny, Ignacy Jan Paderewski. Pomimo bycia kompozytorem, a nie zawodowym politykiem, okazał się on sprawnym negocjatorem, który dzielnie walczył o polski interes podczas konferencji w Wersalu.
Niestety, w kraju jego rządy zostały zdominowane przez niekończące się kłótnie socjalistów Piłsudskiego z narodowcami Dmowskiego. Obie te grupy atakowały premiera za działania sprzeczne z ich postulatami. Paderewski miał tego dość. W grudniu 1919 roku podał się do dymisji oraz wyjechał za granicę, by odpocząć od polityki.
Niepewna sytuacja zagraniczna oraz zniszczenia wojenne, zmusiły walczące stronnictwa do kompromisów w kluczowych sprawach wagi państwowej. Do podstawowych problemów tego okresu należała troska o wyposażenie armii oraz ujednolicenie przepisów w kraju złożonym z trzech różnych zaborów (a więc i trzech odmiennych porządków prawnych).
Po burzliwych obradach, 20 lutego 1919 roku uchwalono tzw. Małą Konstytucję. Organizowała ona podstawy życia politycznego i społecznego w odrodzonym państwie. Wprowadzała jednoizbowy parlament oraz tymczasowo utrzymywała w mocy stanowisko Naczelnika Państwa, który w porozumieniu z posłami, miał wyznaczać rząd.
17 marca 1921 roku specjalny Sejm Ustawodawczy przyjął tzw. Ustawę Zasadniczą, która do historii przeszła jako Konstytucja Marcowa. Wprowadzała ona republikański ustrój państwa oraz trójstopniowy podział władzy (władza ustawodawcza – sejm i senat, władza wykonawcza – prezydent i rząd z premierem, władza sądownicza – teoretycznie niezależne sądy). Zgodnie z jej zapisami, powołany przez prezydenta rząd sprawował władzę wykonawczą dopóty, dopóki miał zaufanie parlamentu. Kadencja sejmu (444 posłów) i senatu (111 senatorów) trwała 5 lat.
Konstytucja utrzymała w mocy fatalną ordynację wyborczą, przez co chaos i spory partyjne stały się chlebem powszednim polskiego życia politycznego. Parlament działał raz po myśli liberalnej, raz konserwatywnej; czasem forsowano pomysły socjalistów a czasem endeków.
Kościół i sprawy wyznaniowe zepchnięto na plan dalszy. Przewaga władzy świeckiej nad duchowną została zamanifestowana wymogiem rządowej aprobaty wyboru biskupów, oraz przymusem złożenia przysięgi na wierność prezydentowi RP. W ten sposób Kościół, pomimo teoretycznej autonomii, miał w odrodzonej Polsce ograniczony wpływ na kierunki rozwoju państwowego.
Nowe, zgodne z konstytucją marcową wybory odbyły się 5 listopada 1922 roku. Parlament ponownie uległ rozdrobnieniu, dodatkowo znaczną pozycję uzyskały w nim mniejszości narodowe, uzyskując 20% miejsc w Sejmie i 24% w Senacie. Wprowadzony urząd prezydenta, wymagał przeprowadzenia odpowiedniego głosowania w Zgromadzeniu Narodowym (połączonych izbach parlamentu). Po przeprowadzonej 9 grudnia procedurze, najwyższy urząd w państwie objął socjalista i członek loży masońskiej „Wolność Przywrócona”, Gabriel Narutowicz.
Przeciwko jego wyborowi Endecja zorganizowała protesty i burdy uliczne. Kilka dni po zaprzysiężeniu, prezydent został zastrzelony przez wrogiego wobec socjalizmu urzędnika państwowego, Eligiusza Niewiadomskiego. W procesie oskarżony domagał się kary śmierci za swój czyn, a jako jego przyczynę podał rozkład państwa, jaki był efektem działań lewicowców spod znaku Piłsudskiego i Narutowicza. Jego ostatnie słowa przed plutonem egzekucyjnym brzmiały: „Ginę za Polskę, którą gubi Piłsudski!
Nowym prezydentem został kolejny socjalista, Stanisław Wojciechowski. Pomimo znacznego osobistego zaangażowania w celu zawarcia ugody między walczącymi stronnictwami, wciąż trwał poważny kryzys polityczny. Przejawiał się on w niemożności utworzenia trwałego rządu. Upadały kolejne gabinety Władysława Sikorskiego, Wincentego Witosa, Władysława Grabskiego i Aleksandra Skrzyńskiego. Na początku 1926 roku, sytuacja wewnętrzna w Polsce wciąż nie była unormowana. Był to doskonały grunt dla rozpoczęcia wojny domowej i zamachu stanu.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
