Kalendarium historyczne – rocznica koronowania na króla Polski, Wielkiego Księcia Litewskiego Aleksandra Jagiellończyka, brata zmarłego Jana Olbrachta.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się krótkim rządom tego władcy.
Dotychczasowy król Polski Jan Olbracht, zmarł bezpotomnie w dniu 17 czerwca 1501 roku. Błyskawicznie, bo już 3 października, na nowego władcę został obrany przez szlachtę jego brat Aleksander Jagiellończyk, dotychczas panujący na Litwie. Nowy król stanął wobec poważnego problemu – jego żoną była prawosławna córka władcy moskiewskiego i polscy możni nie wydali zgody na jej koronację. Udzielono jej dopiero po wydaniu przez króla aktu tzw. Unii mielnickiej, którą zatwierdzono 23 października.Na mocy tego aktu postanowiono, że:
- król Aleksander zrzeka się praw do dziedzicznej władzy na Litwie,
- oba kraje zostaną zjednoczone w jeden twór państwowy, którym rządzić ma wspólny sejm,
- elekcja władcy będzie odtąd wspólna dla Polski i Litwy,
- waluta zostanie ujednolicona co do formy i wartości,
- wprowadzona będzie rota obowiązkowej przysięgi dla starostów i urzędników państwowych.
Akt unii mielnickiej był mocno krytykowany przez bojarów litewskich, którzy obawiali się nadmiernej dominacji Polaków w tak powstałym państwie. W swoich kalkulacjach liczyli oni wyłącznie na polską pomoc militarną w konflikcie z Moskwą i nie chcieli wykraczać w związkach między państwami poza granice zwykłej unii personalnej.
Polacy z kolei naciskali na wykonanie zapisów traktatowych, gdyż liczyli na jeszcze swobodniejszą penetrację gospodarczą Ukrainy oraz skończenie z de facto przymusowym obieraniem króla Polskiego spośród dziedzicznych władców litewskich. Unia ostatecznie nie weszła w życie przez brak jej ratyfikacji na litewskim sejmie w Brześciu w 1505 roku. Stała się jednak wzorem dla późniejszej o pół wieku Unii Lubelskiej.
W 1503 roku podpisano rozejm z Moskwą na mocy którego przeciwnik zatrzymywał zdobyte w toku wojny, ogromne terytoria. Okrojona Litwa nie była już w stanie samodzielnie walczyć z potężnym sąsiadem, dlatego została zmuszona kurczowo trzymać się sojuszu z Polską.
Chociaż zapisy unii mielnickiej nie obowiązywały przez sprzeciw na Litwie, jej polska część weszła w życie. Tzw. przywilej mielnicki oddawał władzę w kraju w ręce senatu czyli faktycznie odtąd mieli rządzić w Polsce magnaci, z obieralnym królem na czele. Ustanowiono wówczas swoisty ustrój oligarchiczny, który jednak dzięki trzeźwości średniej szlachty nie przetrwał długo. Już w 1504 roku na sejmie radomskim uchwalono prawa, na mocy których zakazano łączenia wysokich urzędów państwowych w jednym ręku oraz ograniczono możliwość rozdawania królewszczyzn przez władcę.
Tymi posunięciami uderzono bezpośrednio w magnaterię, utrudniając jej skupianie władzy i majątku dzięki koligacjom z osobą panującą. Wydana rok później konstytucja o jakże wymownym skrócie Nihil Novi, potwierdzała wszystkie dotychczasowe przywileje oraz wprowadzała zapis, że odtąd król nie może podjąć żadnej decyzji bez zgody sejmu i senatu. Jedyne dziedziny, w których władca miał pozostawione samodzielne kompetencje decyzyjne to królewszczyzny, górnictwo, lenna koronne i sprawy dotyczące Żydów.
Aleksander Jagiellończyk zmarł 19 sierpnia 1506 roku w Wilnie, tak samo bezpotomnie jak jego brat Olbracht.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
