W listopadzie 1918 roku, kiedy polskie społeczeństwo walczyło już o polskość Lwowa, w Warszawie miała miejsce konsekracja biskupa Stanisława Galla – późniejszego pierwszego biskupa polowego.

Stanisław Gall (właściwie Gałł) urodził się 23 kwietnia 1865 roku we wsi Klemensów (obecnie część miasta Szczebrzeszyn). Został on ochrzczony w parafii w Wielączy przez księdza Jana Kurkiewicza¹. Na chrzcie otrzymał imiona Stanisław Tomasz. Jego rodzicami chrzestnymi zostali Jan Kasperowski i Julia Grodecka². Informacja o miejscu urodzenia przyszłego arcybiskupa staje w sprzeczności z notkami biograficznymi, jakie publikowane były nawet za życia Galla. Wynikać to może z faktu, że rodzice Stanisława: Anna z domu Sławińska i Tomasz Gałł byli robotnikami w majątku Zamoyskich i przeprowadzili się do Warszawy, gdy Stanisław był dzieckiem. Pracowali w pałacu Błękitnym w Warszawie przy ulicy Senatorskiej, należącym do hrabiego Tomasza Franciszka Zamoyskiego.

Gall wstąpił do seminarium warszawskiego, po czym został skierowany na dalsze studia do Rzymu pod przybranym nazwiskiem. Po powrocie otrzymał święcenia kapłańskie. Przez wiele lat pełnił posługę kapłańską w warszawskich kościołach.

14 sierpnia 1918 roku zostało wydane obwieszczenie o bulli papieskiej dla przyszłych biskupów pomocniczych metropolii warszawskiej, podpisane przez sekretarza Wizytatora Ermenegildo Pellegrinetti³.

17 listopada 1918 roku Stanisław Gall otrzymał z rąk swojego wieloletniego przyjaciela kardynała Kakowskiego sakrę biskupią. Wraz z nim godność biskupa otrzymali Henryk Przeździecki i Marian Fulman. Konsekracja odbyła się w kościele archikatedralnym św. Jana. Współkonsekratorami byli arcybiskup Ruszkiewicz i biskup Owczarek. Achilles Ratti w swoim późniejszym liście do kardynała Gaspariego zwrócił uwagę, że Ruszkiewicz, pomimo podeszłego wieku, nie chciał zrezygnować z udziału w konsekracji ze względu na swoich uczniów⁴. W asyście księdza Galla znaleźli się: ks. doktor Marceli Nowakowski, profesor seminarium warszawskiego i ksiądz prałat Fijałkowski. Nowo mianowany biskup, jak zapisano w odpowiedzi na życzenia okolicznościowe, (…) wygłosił treściwe, pełne uczucia rzewnego, przemówienie do J.E. Ks. Arcybiskupa Metropolity Kakowskiego, jako swego od lat 30 kolegi, przyjaciela, a obecnie konsekratora⁵. Zgodnie z telegramem z 4 listopada 1918 roku, papież udzielił zezwolenia dot. bpa Galla o błogosławieństwo papieskie na dzień jego święceń biskupich⁶.

W tym okresie toczone były rozmowy między przedstawicielami wojska polskiego a przedstawicielami Kościoła Katolickiego nt. ustanowienia opieki duchowej nad polskimi żołnierzami. W styczniu 1919 roku na ręce Achillesa Rattiego wpłynęła wiadomość o mianowaniu Stanisława Galla na urząd tymczasowego biskupa polowego z możliwością mianowania jednego lub więcej wikariuszy generalnych⁷. Stanisław Gall pełnił funkcję biskupa polowego od 5 lutego 1919 roku. Był przy polskim żołnierzu w trakcie walk o granice i suwerenność. O jego przywiązaniu do żołnierzy świadczy wizytacja polskich jednostek we Lwowie w trakcie walk o polskość tego miasta.

7 sierpnia 1931 roku miał miejsce pogrzeb ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego Sławomira Czerwińskiego⁸, członka BBWR i Wielkiej Loży Narodowej. Był on wyznania ewangelicko-reformowanego. W czasie sprawowania funkcji ministerialnej był mocno kontestowany przez różnego rodzaju kręgi katolickie⁹. Miał on przed śmiercią przejść na katolicyzm, co było podważane przez świadków, którzy zeznawali, że ostatnie dni przed śmiercią był nieprzytomny. Protestując wobec jego osoby, biskup który w kościele św. Krzyża przewodniczył w Mszy Świętej odprowadził kondukt pogrzebowy tylko do drzwi kościoła¹⁰. Jak wspominał ksiądz Bronisław Żongołłowicz, pełniący w tym okresie funkcję wiceministra wyznań religijnych i oświęcenia publicznego i poseł na Sejm z listy BBWR, w dniu pogrzebu (…) Kakowski w ostatniej chwili w Kościele zgłosił przez swego kapelana w kościele, że chory, Mszy mieć nie będzie, zastąpi go Gall, zaś Gall, który miał odprowadzić zwłoki na Powązki, oświadczył, że iść nie może, jeno pojedzie i spotka trumnę u wrót cmentarza. Premier zirytował się kazał powiedzieć przez Potockiego Gallowi, że „żąda”, aby Gall zwłoki prowadził, jak omówiono. Gall uchyli się¹¹.

Piłsudski wykorzystał sytuację i zażądał, jako przełożony biskupa w strukturach wojskowych, aby ten przeprosił za swoje zachowanie (obraza prezydenta). Wobec odmowy biskupa, Piłsudski wystosował list do nuncjusza z żądaniem usunięcia biskupa¹². W czasie rozmowy z ówczesnym nuncjuszem apostolskim F. Marmaggim mówił o Gallu: Nazywam go świnią i to plugawą. Księdza Galla mogło to spotkać, że każdy oficer miałby prawo go bić po pysku i ja nie mógłbym wobec takiego faktu wyciągnąć konsekwencji; taki czyn byłby bezkarny (…) Gall to nierób. Pełen intryg i świństw (…) Nie mogłem go ani chwili trzymać w wojsku, lepiej zabić niż w wojsku trzymać w sprzeczności z honorem¹³.

Pomimo odejścia ze struktur wojskowych, Stanisław Gall otrzymał nominację na arcybiskupa warszawskiego. Przez cały czas aktywnie działał w strukturach warszawskiego arcybiskupstwa. W czasie walk o Warszawę w 1939 roku nie opuścił wiernych, będąc do końca wśród nich. Zmarł w Warszawie 11 września 1942 roku. Już po śmierci Galla w grudniu 1942 roku, w raporcie delegatury Rządu RP na kraj o nastrojach i postawach duchowieństwa katolickiego w Polsce, oceniając postawę biskupów raport zaliczył arcybiskupa Galla do grupy biskupów o wysokim poziomie etyczno-patriotycznym.

Krzysztof Żabierek

Udostępnij na FB

Tweet

Obserwuj nas

Zapisz

Wspieraj niezależne wydawnictwo:

Rzeczypospolita przyjaciół?