Koniec 1938 i początek 1939 roku stanowił dla społeczeństwa polskiego trudny czas naznaczony przez śmierć i pogrzeby ważnych osób, które odegrały kolosalną rolę w pierwszych miesiącach odradzającego się państwa polskiego. W gronie tym, oprócz architekta niepodległości Polski, jakim był Roman Dmowski, znalazł się kardynał Aleksander Kakowski i papież Pius XI w Polsce, znany jako nuncjusz apostolski Achilles Ratti, który nie opuścił walczącej w 1920 roku stolicy Polski.

Pierwszy z tego grona, który zakończył życie był metropolita warszawski kardynał Aleksander Kakowski. W dniu 29 grudnia 1938 roku arcybiskup Stanisław Gall (Pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego w latach 1919-1933) wystosował odezwę o jego stanie zdrowia. W swoim piśmie zwrócił uwagę, że w stanie zdrowia kardynała nastąpiła delikatna poprawa, choć nadal jest poważny. W związku z tym, zobowiazał wszystkich kapłanów przebywających na terenie archidiecezji warszawskiej do modlitw za kardynała i zachęcania do modlitwy wiernych¹. Pomimo jednak troskliwej opieki medycznej, arcybiskup Aleksander Kakowski zmarł 30 grudnia 1938 roku.

Dzień później władza nad archidiecezją warszawską przeszła w ręce Kapituły Metropolitalnej, która pod przewodnictwem Galla wybrała jako swoich wykonawców księży prałatów dr Aleksandra Fajęckiego i dr Zygmunta Choromańskiego do czasów wyboru wikariusza kapitulnego². 5 stycznia 1939 roku odbyło się zebranie wszystkich członków Warszawskiej Kapituły Metropolitalnej, w celu dokonania wyboru wikariusza kapitulnego. Po Mszy św. i odśpiewaniu przez duchowieństwo „Veni Creator” w kościele św. Jana, Kapituła zebrała się w kapitularzu archikatedry i po złożeniu przysięgi jednogłośnie wybrano arcybiskupa Galla na ten urząd. Gall przyjął urząd i złożył pisemną przysięgę³. Arcybiskup Gall w momencie wyboru miał 74 lata. Pomimo wielkiego doświadczenia, był już schorowanym człowiekiem⁴. Wakans, jaki w związku ze śmiercią kardynała Kakowskiego pojawił się na tym urzędzie, nie został załatwiony aż do wybuchu II wojny światowej, pomimo faktu, że już w 1937 roku nuncjatura warszawska prowadziła w polskim MSZ poufne rozmowy w sprawie przyszłej obsady m.in. metropolii warszawskiej, ze wzgledu na stan zdrowia kardynała⁵.

Po śmierci Kakowskiego, na polecenie prezydenta Polski, do Galla, pełniącego obowiązki dziekana Kapituły, udał się szef kancelarii cywilnej min. Łepkowski, aby złożyć kondolencje od Pana Prezydenta⁶. Również Marszałek Polski Rydz-Smigły skierował do arcybiskupa Galla generała Emila Przedrzymirskiego, aby wyrazić Kapitule Archidiecezji Warszawskiej współczucie po śmierci kardynała. Sam Marszałek 4 stycznia, po nabożeństwie żałobnym i pogrzebie, udał się do mieszkania arcybiskupa Galla, na którego ręce złożył kondolencje wobec zgonu Kakowskiego⁷. Również prezydent Warszawy Stefan Starzyński oraz wiceprezydenci Ołpiński, Pohoski i Kulski osobiście złożyli arcybiskupowi Gallowi kondolencje z tego powodu⁸. W pogrzebie warszawskiego hierarchy wzięli udział, m.in. arcybiskup Romuald Jałbrzykowski, biskupi Grzegorz Chomyszyn, Henryk Przeździecki, Antoni Szelążek, Karol Radoński, Jan Kanty Lorek, Józef Gawlina⁹.

Kolejnym wielkim Polakiem, który z początkiem 1939 roku umarł był Roman Dmowski¹⁰. Arcybiskup Stanisław Gall, biskup Antoni Szlagowski i ksiądz biskup Karol Niemira odprawili nabożeństwo w warszawskiej katedrze¹¹. Jego pogrzeb odbył się 7 stycznia o godzinie 10. Pierwszą część nabożeństwa żałobnego odprawił arcybiskup Stanisław Gall, drugą biskup Niemira, a trzecią ks. bp. Szlagowski. Jak wspominała przyjaciółka zmarłego Maria Niklewiczowa, W tym pogrzebie wzięło udział całe polskie społeczeństwo. Tylko rząd i prezydent zignorowali śmierć pierwszego delegata Polski na paryską konferencję pokojową, byłego ministra spraw zagranicznych Rzeczypospolitej¹².

10 lutego 1939 roku zmarł papież Pius XI. Zanim został on papieżem pełnił m.in. funkcję nuncjusza apostolskiego w Polsce w trudnych latach odradzjącego się państwa polskiego, walczącego nadal o granice i suwerenność. Po swoim wyborze przez cały pontyfikat pamiętał o Polsce, czego wyrazy dawał wspieraniem rozwoju Kościoła Katolickiego w Polsce, choćby na polu duszpasterstwa wojskowego. Po jego śmierci pełniący obowiązki wikariusza generalnego Stanisław Gall wydał odezwę z tego powodu, zwracając uwagę na podjęcie żałoby ze względu na fakt, że śmierć Ojca św. (…) boleśnie dotknęła Polskę i jej stolicę Warszawę. Papież Pius XI szczególniej ukochał Polskę, szczególnie miłował jej Stolicę i w specjalny sposób był związany z Archidiecezją Warszawską. Arcybiskup Gall zalecił modlitwy do dnia pogrzebu¹³.

11 lutego w godzinach południowych Kapituła Metropolitalna Warszawska i Łowicka, na czele z arcybiskupem Gallem i biskupem Antonim Szlagowskim, złożyła na ręce JE. Ks. Nuncjusza Apostolskiego w Warszawie Filipa Cortesiego kondolencje wobec zgonu Piusa XI. Arcybiskup Gall w swoim przemówieniu podkreślił wielki smutek całej Polski, a przede wszystkim Warszawy i Archidiecezji Warszawskiej, po śmierci papieża, który tak kochał Polskę i Warszawę¹⁴.

W sobotę 18 lutego 1939 roku w Katedrze św. Jana odbyła się uroczystość będąca hołdem stolicy Polski wobec zmarłego papieża. Na środku katedry został ustawiony katafalk z symboliczną trumną oraz emblematami władzy papieskiej. Po nabożeństwie żałobnym, które odprawił, w asyście licznego duchowieństwa, nuncjusz apostolski, a na które przybył Prezydent RP i Marszałek Polski, odbyły się modły przy symbolicznej trumnie, które odprawił arcybiskup Gall, biskup polowy Gawlina, ks. bp Szlagowski, ks. infułat Bączkiewicz, i nuncjusz apostolski¹⁵.

Wspomniane powyżej trzy zgony wybitnych działaczy na rzecz Polski stanowiły potężny cios dla stojącej przed wizją nowej wojny Polski. Szczególnie śmierć i pogrzeb Romana Dmowskiego, będącego ideologicznym przeciwnikiem Piłsudskiego, którego stronnicy wówczas rządzili krajem jaskrawo ukazuje brak politycznego spojrzenia obozu rządzącego, który posiadając od października 1938 roku niemieckie żądania terytorialne nie potrafił wykorzystać pogrzebu swojego przeciwnika ideologicznego w celu skonsolidowania społeczeństwa wobec niemieckiego zagrożenia dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej.

Krzysztof Żabierek

Udostępnij na FB

Tweet

Obserwuj nas

Zapisz

Wspieraj niezależne wydawnictwo:

Rzeczypospolita przyjaciół?