Kalendarium historyczne – rocznica abdykacji legalnego króla Rzeczpospolitej, Stanisława Leszczyńskiego. Władzę siłą zdobył uzurpator August III Sas.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się burzliwym wydarzeniom, towarzyszącym przedostatniej tzw. “wolnej elekcji”.
Awantura o koronę wybuchła po śmierci Augusta II Mocnego w 1733 roku. Swoją szansę powrotuna polski tron upatrywał w tym wydarzeniu Stanisław Leszczyński, który dwie dekady wcześniej zostął królem dzięki protekcji szwedzkiego władcy Karola XII, w czasie III Wojny Północnej.
Tym razem Leszczyński miał innego protektora, w osobie króla Francji Ludwika XV, który był jego zięciem. Francuzi przygotowywali podatny grunt pod powrót Leszczyńskiego. Ambasador Antoine-Felix de Monti nie szczędził łapówek, by pozyskać najbardziej wpływowe magnackie rody.
Nie bez znaczenia była też postawa interreksa prymasa Teodora Potockiego, który podczas sejmu elekcyjnego przeforsował wykluczenie cudzoziemców z grona kandydatów. Przekonanie szlachty by głosowała na “króla Piasta” nie wymagało akurat żadnych pieniędzy. Poza tym było rozwiązaniem całkowicie słusznym z punktu widzenia naszej racji stanu. Zagraniczni monarchowie, co do zasady, nie przysłużyli się nam.
Leszczyński został wybrany przez Sejm zgodnie z obowiązującym prawem, miażdżącą liczbą ponad 13 tys. głosów. Był zatem legalnym władcą Rzeczpospolitej. Niestety, dla Austrii, Prus i Rosji oznaczało to wzmocnienie pozycji Francji w tej części Europy. Pomimo tego, że wcześniej Wiedeń i Petersburg porozumiały się co do wykluczenia Augusta III z walki o tron, tym razem spojrzały na niego bardziej łaskawym okiem.
Jawił się dla nich jako jedyny kontrkandydat, który ich zadowoli, jednocześnie gwarantując trwanie Polski w kryzysie wewnętrznym i słabości zewnętrznej. Wettyn otrzymał ich poparcie za cenę zrzeczenia się praw do cesarskiego tronu w Austrii i obietnicy oddania Kurlandii w strefę wpływów Rosji.
W czasie, gdy szlachta wybierała Leszczyńskiego, granice Rzeczpospolitej przekroczyły już wojska saskie i rosyjskie. Na wieść o tym, część szlachty – głównie litewska magnateria – opuściła pole elekcyjne i założyła rozbijacki sejmik na drugiej stronie Wisły. Secesjoniści spotkali się z wojskami rosyjskimi i niespełna miesiąc po wyborze Leszczyńskiego, obrali królem Augusta III Sasa.
Leszczyński, który nie dysponował pod ręką żadnymi znaczącymi siłami zbrojnymi, musiał uciekać z Warszawy. Schronił się w Gdańsku. August czym prędzej udał się do Krakowa, by tam koronować się na króla Polski.
Tymczasem Rosjanie i Sasi podążyli do Gdańska. Miasto nad Motławą skromnymi środkami broniło się przez niemal rok. Leszczyński oczekiwał w tym czasie posiłków z Francji. Ta przysłała trzy okręty, na których zmieściło się ok. 1200 żołnierzy, a i oni nie bardzo mieli chęć podjęcia walki w obronie Leszczyńskiego. W rozpaczliwym desancie na Westerplatte i szturmie na pozycje saskie zginął dowódca ekspedycji Louis Robert Hippolyte de Bréhan hrabia de Plélo.
W momencie kapitulacji miasta, Leszczyński przebrał się za chłopa i uciekł do Królewca. Stamtąd próbował kierować zbrojnym powstaniem przeciwko uzurpatorowi. Faktycznie jednak, na czele oddziałów stali Jan i Adam Tarłowie, którzy zorganizowali Konfederację Dzikowską. Tymczasem wystąpienie Austrii przeciwko elekcji Leszczyńskiego stało się casus belli dla Francji. W tzw. wojnie o sukcesję polską, kwestia tronu Rzeczpospolitej stanowiła tylko jeden z celów Ludwika XV. Głównym celem wojny miało być poszerzenie strefy wpływów Francji w Europie.
Ludwik uznał porażkę Leszczyńskiego, a pozbawiony wsparcia protektora król musiał abdykować, już po raz drugi, 26 stycznia 1736 roku. Wojna wygasła samoczynnie, a podczas rozmów pokojowych strony ustaliły, że Leszczyński zrzeknie się tronu polskiego, w zamian za co otrzyma w dożywotnie posiadanie Lotaryngię.
Sejm pacyfikacyjny z czerwca-lipca 1736 roku ułaskawił powstańców. Co ciekawe, był to jedyny sejm za rządów Augusta III, który nie został zerwany przez liberum weto.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
