Rocznica elekcji Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski.
Dziś w naszym Kalendarium przyjrzymy się polskiej wojnie domowej z początku XVIII wieku.
W 1700 roku wybuchła Wielka Wojna Północna. Rozpoczeła się atakiem duńskim na Holsztyn, saskim na Inflanty i rosyjskim na Estonię i Ingrię. Rzeczpospolita oficjalnie nie brała udziału w zmaganiach, gdyż sejm nie wyraził zgody na udział wojska polskiego w ataku. Niemniej, atak na Rygę wyprowadzony był z podległych Polsce ziem. Młody i niedoceniany przez sojuszników król Szwecji Karol XII, okazał się świetnym wodzem i organizatorem. Przeprowadził błyskawiczny desant na Zelandię i pokonał Danię, a przerzuciwszy swoje wojska na wschód, rozgromił Piotra I w bitwie pod Narwą. W ciągu 1701 roku, rozbił armię saską pod Rygą, zajął Kurlandię i wkroczył do teoretycznie neutralnej Polski.
Litwa, którą przyszło mu okupować, była w opłakanym stanie gospodarczym, a oprócz tego trwała tam wojna domowa Sapiehów z innymi magnatami i szlachtą. 18 listopada 1700 roku miała miejsce bitwa pod Olkienikami, w której szlachta pokonała Sapiehów. Możny ród stracił swoje wpływy, a posiadane przez niego majątki, w większości rozgrabiono i spalono. Wszechobecna anarchia i bezprawie, skutecznie zablokowały próby stawiania oporu Szwedom.
Podobnie jak w czasie inwazji tureckiej z 1672 roku, szlachta skupiła się na prywatnych porachunkach sąsiedzkich, zamiast na obronie całości kraju, a więc i swojego stanu posiadania.
W 1702 roku Karol XII zajął bez walki Wilno, a potem Warszawę. Ścigając Augusta II, władca Szwedów zapuścił się aż w świętokrzyskie, gdzie pokonał połączone siły sasko-polskie w bitwie pod Kliszowem. W jej trakcie, po zatrzymaniu kawalerii wroga i skutecznym uderzeniu husarii, hetman koronny Hieronim Lubomirski wycofał wojsko polskie, zostawiając Sasów na pastwę Szwedów. Była to osobista zemsta hetmana na królu Auguście II, którego był politycznym przeciwnikiem. Po bitwie, Karol XII zajął znaczne obszary Polski, a następnie zaatakował Saksonię.
W lutym 1704 roku, wobec ucieczki Augusta z kraju, zawiązano konfederację warszawską, która zrzuciła Sasa z tronu. Konfederacja, której prawdziwą głową był szwedzki generał Arvid Horn, doprowadziła do obrania królem klienta szwedzkiego Stanisława Leszczyńskiego. Elekcja, w której udział wzięła garstka szlachty, była ochraniana przez armię Horna. Obrady zakończyły się 12 lipca 1704 roku. Leszczyński obiecał Karolowi XII, że koronę przyjmie tylko w depozyt i rychło przekaże ją Jakubowi Sobieskiemu, czego jednak nigdy nie uczynił. Podpisał także traktat, na mocy którego całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji.
W odpowiedzi na te działania, zwolennicy Augusta II zawiązali konfederację sandomierską, która dzięki hasłom antyszwedzkim i poparciu rosyjskiemu, zyskiwała z czasem przewagę nad stronnikami Leszczyńskiego. Celem sandomierzan było wypędzenie okupanta i przywrócenie władzy króla saskiego. W sierpniu 1704 roku, zwolennicy Augusta II podpisali w Narwie sojusz z Rosją, oficjalnie wciągając Rzeczpospolitą do wojny.
W 1706 roku Saksonia została opanowana przez Szwedów, a August II został zmuszony podpisać upokarzający pokój w Altranstädt, na mocy którego, zrzekł się korony polskiej na rzecz Leszczyńskiego. W kraju zapanował totalny chaos. Sejm nie zbierał się, a władza zeszła w praktyce do lokalnych sejmików, które z trudem podtrzymywały prawną ciągłość państwa. Swoiste rządy sejmikowe, zakończyły się dopiero w 1717 roku.
Tymczasem Piotr I wykorzystał zaangażowanie szwedzkie w sprawy polskie i saskie, na reorganizację swojej armii. Dzięki działającym już od wielu lat na dworze carskim specjalistom, takim jak np. Patrick Gordon, udało mu się unowocześnić swoje wojska oraz przejść do kontrofensywy. Rozwścieczony sukcesami rosyjskimi w Ingrii Karol XII, wyruszył w 1707 roku na wschód. Walki toczyły się ustawicznie na ziemiach Rzeczpospolitej, a Polacy byli grabieni i mordowani przez obie strony konfliktu.
Ponadto, Rosjanie stosowali wobec atakujących Szwedów taktykę „spalonej ziemi”, oczywiście polskiej ziemi. Ofensywa Karola na Moskwę nie doszła do skutku, a jego próby połączenia sił z hetmanem kozackim Mazepą, zakończyły się wielką klęską pod Połtawą z 1709 roku, po której szala zwycięstwa w wojnie, przechyliła się na stronę Rosjan. Zwolennicy Leszczyńskiego oraz on sam, musieli rychło uchodzić z kraju, podobnie jak wojska szwedzkie.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
