Kalendarium historyczne: rocznica aresztowania przez władze carskie przywódcy Powstania Styczniowego, Romualda Traugutta. Zaborcy wydał go… Żyd.
Dziś w naszym kalendarium przyjrzymy się życiu i działalności tego człowieka, oraz okolicznościom towarzyszącym jego ujęciu.
Romuald Traugutt pochodził ze średniozamożnej szlachty polskiej z Polesia. Ród Trauguttów wywodził się z Saksonii i uległ polonizacji w pierwszej połowie XVIII wieku. Rodzicami Romualda byli Ludwik i Alojza z domu Błocka, posiadający niewielki majątek ziemski na Grodzieńszczyźnie.
Dorastał w atmosferze bardzo rodzinnej, katolickiej i patriotycznej. Interesował się historią i często rozmawiał na ten temat ze starszymi osobami, które pamiętały okres przedrozbiorowy oraz brały udział w wojnach napoleońskich i powstaniu listopadowym. Chciał podobnie jak oni działać dla dobra Polski, niestety realia rozbiorowe temu nie służyły.
Ukończył rosyjskie gimnazjum w Świsłoczy, a następnie bezskutecznie próbował dostać się na studia inżynierskie do Petersburga. Fiasko kariery cywilnej spowodowało, że spróbował swoich sił w wojsku. Wstąpił do oddziału saperów, a następnie rozpoczął naukę w szkole oficerskiej. W 1848 roku zdał egzaminy końcowe, po czym jako chorąży piechoty ruszył wraz z armią Iwana Paskiewicza na Węgry w celu tłumienia Wiosny Ludów.
Był wstrząśnięty, gdy przyszło mu walczyć z polskimi ochotnikami, jednak do końca kampanii sumiennie wykonywał swoje żołnierskie obowiązki. Został za to nagrodzony mieszkaniem, orderem i znaczną sumą pieniędzy. W 1852 roku ożenił się z Anną Pikel, luteranką, która przeszła na katolicyzm. Miał z nią kilkoro dzieci. Zamieszkał w Żelechowie, gdzie stacjonował jego oddział. Po wybuchu wojny krymskiej wyruszył na południe. Brał udział w oblężeniu Sewastopola i innych walkach z brytyjsko-francuską ekspedycją. Awansował na kapitana i pracował w sztabie.
W 1856 roku na krótko przeniósł się wraz z rodziną do Charkowa, gdzie pełnił funkcję armijnego skarbnika. Dwa lata później wyjechał do Petersburga, by wykładać praktyczną wiedzę z zakresu fortyfikowania w szkole Sztabu Generalnego. Jednocześnie na własną rękę pogłębiał swoje umiejętności z dziedziny wojskowej, czytając krajowe i zagraniczne prace na ten temat. Na przełomie 1859 i 1860 roku zmarły jego żona i dwoje dzieci.
Po tej stracie Romuald załamał się psychicznie. Zrezygnował z pracy w rosyjskiej stolicy i wrócił na tereny polskie, gdzie poznał Antoninę Kościuszkównę, swoją drugą żonę. W 1862 roku zakończył służbę w carskim wojsku, osiągając stopień podpułkownika. W kraju narastała atmosfera powstańcza, jednak Traugutt zbyt dobrze znał potencjał i siłę militarną Rosji. Sprzeciwiał się podejmowaniu walki, która w jego ocenie musiała zakończyć się kolejnym pogromem Polaków. Popierał też działania Stronnictwa Białych oraz umiarkowane reformy Aleksandra Wielopolskiego.
Uważał, że do walki o niepodległość należy się dobrze przygotować, rozbudowywać potencjał gospodarczy i czekać na korzystną sytuację międzynarodową. Był osobą bardzo pożądaną przez dowództwo powstańcze z uwagi na znaczne doświadczenie bitewne, jednak przez długi czas odmawiał chwycenia za broń. Dał się namówić dopiero w kwietniu 1863 roku. Wówczas stanął na czele oddziału kobryńskiego, z którym stoczył kilka potyczek z Rosjanami.
Pod koniec lata przedostał się do Warszawy i spotkał z przedstawicielami Rządu Narodowego. Otrzymał od nich awans na generała i polecenie wyruszenia z misją dyplomatyczną do Francji, gdzie miał zabiegać o zbrojną pomoc dla powstańców. Nic nie uzyskał, gdyż ani Paryż, ani żadna inna europejska stolica, oprócz deklaracji życzliwości, nie zamierzała angażować się w polską zawieruchę.
Po powrocie do kraju zastał Rząd w stanie skłócenia i niemal zupełnego rozkładu, spowodowanego aresztowaniem niektórych przywódców. W związku z tym podjął się misji ratowania powstania, zostając jego dyktatorem. W pierwszej kolejności całkowicie utajnił struktury przywódcze, co miało utrudnić ich rozpracowanie przez carską policję. Sam przybrał pseudonim „Michał Czarnecki „i podawał się za kupca z Galicji.
Próbował zreorganizować siły zbrojne i utworzyć z nich sprawną machinę wojenną. Rozsiane w terenie samodzielne oddziały miały w jego koncepcji kooperować ze sobą w celu sprawniejszego obiegu informacji oraz maksymalizacji strat przeciwnika. Traugutt chciał przemienić je w struktury kadrowe, które w perspektywie czasu stałyby się zalążkiem armii regularnej. Dążąc do związania chłopów ze sprawą powstania, powołał delegatów terenowych, którzy mieli za zadanie przyspieszyć reformę uwłaszczeniową.
Znacząco ograniczył też działalność Straży Bezpieczeństwa czyli tzw. sztyletników. Byli to rewolucyjni fanatycy, którzy – oprócz ochrony Rządu Narodowego oraz likwidowania zdrajców i prominentnych urzędników władz zaborczych – siali terror, dokonując brutalnych zamachów na rosyjskich mieszkańców Królestwa. Oprócz tego zasłynęli z bezwzględności w zdobywaniu prowiantu oraz pacyfikacji całych wsi, jeśli tylko zaszło choćby błahe podejrzenie, że ich mieszkańcy kolaborowali z Moskalami.
Reformy Traugutta były spóźnione, jednak przyniosły pozytywne skutki w postaci ożywienia działań powstańczych. Niestety 11 kwietnia 1864 roku o 2 nad ranem, został aresztowany. Jak się później okazało wydał go Żyd, Artur Goldman. Podczas śledztwa dyktator nie wyjawił powstańczych planów ani też nazwisk swoich współpracowników. Do końca zachowywał się jak na meża stanu przystało. Skazano go na śmierć i powieszono 5 sierpnia 1864 roku.
Poprzedni wpis z naszego kalendarium dostępny jest tutaj.
Przeczytaj również:
Wspieraj niezależne wydawnictwo:
Podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj projekt Magna Polonia!
